ترکی استانبولی که ۸۳٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر در سراسر جهان به عنوان زبان نخست یا دوم با آن سخن میگویند رایجترین زبان از شاخهٔ زبانهای ترکی میباشد.
ترکی استانبولی (به ترکی استانبولی: Türkçe یا Türkiye Türkçesi) یکی از زبانهای شاخه جنوب غربی یا گروه اوغوز، زبانهای ترکی است که ۸۳٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر در سراسر جهان به عنوان زبان نخست یا دوم با آن سخن میگویند این زبان رایجترین زبان از شاخهٔ زبانهای ترکی میباشد. جغرافیای آن شامل ترکیه و قبرس شمالی و قسمتهای از ایران، عراق، یونان، بلغارستان، جمهوری مقدونیه، کوزوو، آلبانی و دیگر قسمتهای شرقی اروپا را شامل میشود. سالانه جمعیت بسیاری نیز از ترکیه به غرب اروپا و به ویژه آلمان مهاجرت میکنند که موجب تکلم ترکی در آن مناطق میگردد.
ریشهٔ زبان ترکی را میتوان در آسیای مرکزی جست. با گسترش قلمرو امپراتوری عثمانی این زبان که زبان رسمی آنها بود اصلاحات بسیاری مییافت. آتاتورک (اولین رئیس جمهور ترکیه) در سال ۱۹۲۸، الفبای عثمانی را با الفبای آوایی لاتین جایگزین نمود و کلمات بیشمار زبان عربی ، فارسی و… را از این زبان حذف نمود.
الفبای ترکی استانبولی، از بیست و نه حرف از حروف لاتین تشکیل شده است؛ که با تغییرات جزئی بصورت الفبای ترکی درآمدهاست. تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ که در سال ۱۹۲۸ میلادی به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفبا و زبان کشور ترکیه نسخ و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین (Latince yazılan türkçe) تغییر یافت. این حروف عبارتند از:
A a, B b, C c, Ç ç, D d, E e, F f, G g, Ğ ğ, H h, I ı, İ i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, Ö ö, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, Ü ü, V v, Y y, Z z
گفتنی است که همخوان H در زبانهای ترکی وجود نداشته و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آنها بکار رفته وامواژه اند و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آنها افزوده شدهاست.
حروف بزرگ | ||||||||||||||||||||||||||||
A | B | C | Ç | D | E | F | G | Ğ | H | I | İ | J | K | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
حروف کوچک | ||||||||||||||||||||||||||||
a | b | c | ç | d | e | f | g | ğ | h | ı | i | j | k | l | m | n | o | ö | p | r | s | ş | t | u | ü | v | y | z |
از میان این ۲۹ حرف، ۸ تای آنها مصوت (حرف صدادار) هستند (A، E، I، İ، O، Ö، U، Ü) و مابقی صامت (حرف بی صدا).
حروف Q، W، و X از الفبای لاتین در ترکی استانبولی مورد استفاده قرار نمیگیرند ولی I نقطهدار و بینقطه حروف مجزا و متمایزی هستند بنابر این “i” نشانگر شکل کوچک “I” نیست.
â برای /a:/ و/یا برای نشان دادن آنکه مصوت پیش از â کامی ادا میشود (زبان در نزدیکی دیوارهٔ بالایی دهان قرار میگیرد)
î برای /i:/ و مصوت پیشین کامی ادا نمیشود
û برای /u:/ و/یا برای نشان دادن کامی ادا شدن مصوت پیشین.
قیود از لحاظ مفهوم به پنج قسمت تقسیم می شود.
1 – قید زمانZaman belirteçleri
2 – قید مکان و سمت Yer , yön belirteçleri
3 – قید مقدار Ölçü belirteçleri (azlık , çokluk)
4 – قید حالت و وصف Niteleme ve durum belirteçleri
5 – قید پرسشی Soru belirteçleri
ار این قسمت به توضیح اولین مورد یعنی قید زمان در زبان ترکی استانبولی میپردازیم و بقیه مباحث را در مطالب بعدی خواهیم گفت.
1 – قید زمان Zaman belirteçleri
زمان وقوع فعل را نشان می دهد. مانند: قید زمان معمولا بعد از پرسش چه زمانی ، تا چه زمان ، چه مدت و…….استفاده می شود.
önce | eskiden | yarın | şimdi | bugün | Dün |
اول | از گذشته | فردا | حالا | امروز | دیروز |
yıllar | gündüz | gece | Geçen yıl | akşam | kışın |
سالها | روز | شب | سال گذشته | عصر | زمستان |
:مثال:
با : چه وقت؟ | Ne zaman? |
حسن چه وقت آمد؟ | Hasan ne zaman geldi? |
حسن دیروز آمد. | Hasan dün geldi. |
با : تا کی؟ | Ne zamana kadar? |
تا کی به خانه برمی گردی؟ | Eve ne zamana kadar dönersin? |
تا شب برمی گردم. | Akşama kadar dönerim. |
با : چه مدت؟ | Ne kadar? | |
جلسه چه مدت طول می کشد؟ | Toplantı ne kadar sürer? | |
جلسه دو ساعت طول می کشد. | Toplantı iki saat sürer. | |
با : از چه مدت به بعد- از چه زمان به بعد؟ | Ne zamandan beri? | |
از چه زمانی اینجا هستی؟ | Ne zamandan beri buradasın? | |
دوساعت است که اینجا هستم. | İki saatten beri buradayım. | |
با : چه مدتی است؟ | Ne zamandır? |
چه مدتی است بیماری؟ | Ne zamandır hastasın? |
یک هفته است بیمارم. | Bir haftadır hastayım. |
در زبان ترکی برای نشان ترتیب از پسوند ıncı/inci/uncu/üncü با توجه به آخرین حرف صدادار کلمه(عدد) به صورت زیر استفاده میشود:
a,ı →ıncı
e,ı →inci
o,u →uncu
ö,ü →üncü
امااگر آخرین حرف کلمه (عدد) به ünlü ختم شود از این پسوند بصورت ncı/inci/ncu/ncü استفاده میکنیم.
;Örnek
چندمین Kaçıncı
…birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı
اولین، دومین، سومین، چهارمین، پنجمین، ششمین…
.Bu yılın birinci adamı sen oldun
.Engin üçüncü sınıfa güdüyor
.Cumhuriyet’in yüzüncü yılını kutladık
.Elli ikinci alayda askerlik yapıyorum
*به جای پسوند ıncı میتوان از یک نقطه که پایین رقم قرار میگیرد نیز استفاده کرد :
Engin üçüncü sınıfa gidiyor → Engin 3. sınıfa gidiyor
قانون küçük ünlü uyumu
در ترکی استانبولی در یک کلمه بعد ازdüz ünlü حتما düz ünlü و بعد از yuvarlak ünlü یا dar yuvarlak و یا geniş düz بایستی استفاده شود که این برای صحیح نوشتن بسیار کمک می کند.
Düz ünlüden sonra |
a→ a , ı anlam-açık |
e→e , i elemek- eğitim |
ı→a , ı ısmarlamak-ısınmak |
i→e, i izlemek- izin |
YUVARLAK ÜNLÜLERDEN SONRA
o→a, u oynamak, okul
ö→e, ü öğretmen, öğüt
u→a, u uyanmak, uyku
ü→e, ü üretmek, ütü
نکته مهم: پس با توجه به قانون فوق میتوان نتیجه گرفت که حروف o , ö فقط در اولین بخش کلمه میتوانند قرارگیرند که این قانون نیز در نوشتن و همچنین در آزمون TÖMER کمک زیادی به ما می کند، به استثنا چند کلمه که از دیگر زبانهاوارد ترکی شده اند مانند: Horoz, alkol, radyo,profesör, konsolos, aktör, doktor
Şimdiki Zaman
زمان حال استمراری در ترکی استانبولی
در زبان فارسی با “تن و دن ” اسم مصدر میسازیم. در زبان ترکی استانبولی “mek / mak ” این نقش را دارد.
gelmek oturmak yazmak okumak söylemek
و اگر پسوند مصدر ساز را برداریم بن فعل باقی میماند. در ضمن بن فعل در ترکی وجه امر دوم شخص مفرد می باشد.
برای ساخت زمان حال استمراری در زبان ترکی استانبولی بشکل زیر عمل میکنیم:
زمان حال استمراری | Şimdiki Zaman | ||||
سوالی منفی | سوالی مثبت | منفی | مثبت | ||
بن فعل + miyorپسوند سوالی +پسوند شخص | بن فعل+ iyor+پسوند سوالی + پسوند شخص | بن فعل+ miyor + پسوند شخص | بن فعل+ iyor + پسوند شخص | فرمول ضمایر فاعلی | |
Gelmiyor muyum? | Geliyor muyum? | Gelmiyorum | Geliyorum | Ben | |
Gelmiyor musun? | Geliyor musun? | Gelmiyorsun | Geliyorsun | Sen | |
Gelmiyor mu? | Geliyor mu? | Gelmiyor | Geliyor | O | |
Gelmiyor muyuz? | Geliyor muyuz? | Gelmiyoruz | Geliyoruz | Biz | |
Gelmiyor musunuz? | Geliyor musunuz? | Gelmiyorsunuz | Geliyorsunuz | Siz | |
Gelmiyorlar mı? | Geliyorlar mı? | Gelmiyorlar | Geliyorlar | Onlar | |
پسوند حالت مثبت ıyor, iyor, uyur, üyor پسوند حالت منفی mıyor, miyor, muyor, müyor | |||||
نکات مهم در ترکی استانبولی :
1- اگر آخرین حرف بن فعل صدادار باشد ، حذف شده و با توجه به حرف صدادار قبلی یکی از پسوند های ıyor, iyor, uyur, üyor را میگیرد.
2- دو فعل yemek , demek استثنا بوده و به شکل زیر نوشته میشوند:
Yiyor diyor
3- در حالت سوالی جای پسوند شخص با پسوند سوالی عوض می شود.
جمله اسمیه ( جمله متصله)
در این در خیلی ساده میخواهیم یاد بگیریم که ” من……هستم” . معنوان مثال من دکتر هستم ، من خوشحال هستم ، من خوبم و یا هر جمله ی دیگری که بشه گفت.
مثال | پسوند شخص | اسم | ضمایر فاعلی |
Ben doktorum. Ben oörenciyim. | (y) ım / im / um / üm | Doktor Öğrenci | Ben |
Sen doktorsun. Sen öğrencisin. | Sın / sin / sun / sün | Sen | |
O doktor. O öğrenci. | — | O | |
Biz doktoruz. Biz öğrenciyiz. | (y) ız / iz / uz / üz | Biz | |
Siz doktorsunuz. Siz öğrencisiniz. | Sınız / siniz / sunuz / sünüz | Siz | |
Onlar doktorlar. Onlar öğrenciler. | Lar / ler | Onlar |
برای منفی کردن از کلمه” değil “به معنی “نیست” بعلاوه پسوند شخص استفاده میکنیم.
مثال | Değil + پسوند | اسم | ضمایر فاعلی |
Ben doktor değilim. Ben oörenci değilim. | Değil + ım / im / um / üm | Doktor Öğrenci | Ben |
Sen doktor değilsin. Sen öğrenci değilsin. | Değil + Sın / sin / sun / sün | Sen | |
O doktor değil. O öğrenci değil. | Değil | O | |
Biz doktor değiliz. Biz öğrenci değiliz. | Değil +ız / iz / uz / üz | Biz | |
Siz dokto değilsiniz. Siz öğrenci değilsiniz. | Değil + Sınız / siniz / sunuz / sünüz | Siz | |
Onlar doktor değiller. Onlar öğrenci değiller. | Değil + Lar / ler | Onlar |
در ترکی استانبولی برای سوالی کردن از پسوند های سوالی استفاده میکنیم ( البته قبل از پسوند شخص).
مثال | پسوند شخص | پسوند سوالی | اسم | ضمایر فاعلی |
Ben doktor muyum? Ben oörenci miyim? | (y) ım / im / um / üm | Mı Mi Mu Mü | Doktor Öğrenci | Ben |
Sen doktor musun? Sen öğrenci misin? | Sın / sin / sun / sün | Sen | ||
O doktor mu? O öğrenci mi? | — | O | ||
Biz doktor muyuz? Biz öğrenci miyiz? | (y) ız / iz / uz / üz | Biz | ||
Siz doktor musunuz? Siz öğrenci misiniz? | Sınız / siniz / sunuz / sünüz | Siz | ||
Onlar doktorlar mı? Onlar öğrenciler mi? | Lar / ler | Onlar |
نکته مهم: فقط در سوم شخص جمع جای پسوند شخص با پسوند سوالی تغییر می کند.
برای ساختم حالت منفی سوالی هم بشکل زیر عمل میکنیم:
مثال | پسوند شخص | Değil + پسوند سوالی | اسم | ضمایر فاعلی |
Ben doktor değil miyim? Ben oörenci değil miyim? | ım / im / um / üm | Değil + Mı Mi Mu Mü | Doktor Öğrenci | Ben |
Sen doktor değil misin? Sen öğrenci değil misin? | Sın / sin / sun / sün | Sen | ||
O doktor değil mi? O öğrenci değil mi? | — | O | ||
Biz doktor değil miyiz? Biz öğrenci değil miyiz? | ız / iz / uz / üz | Biz | ||
Siz dokto değil misiniz? Siz öğrenci değil misiniz? | Sınız / siniz / sunuz / sünüz | Siz | ||
Onlar doktor değiller mi? Onlar öğrenci değiller mi? | Lar / ler | Onlar |
نکته مهم: فقط در سوم شخص جمع جای پسوند شخص با پسوند سوالی تغییر می کند.
lı/li/lu/lü
اگر این پسوند به آخر شهر ، کشور ، روستا ویا کلا به آخر اسم منطقه جغرافیایی اضافه شود ( با توجه به آخرین حرف صدادار) ، منسوبیت شخص به آن منطقه جغرافیایی را نشان میدهد.
Örneğin;
İranlı Türkiyeli
İstanbullu İzmirli Ürdünlü
mı/mi/mu/mü
در برخی از زبان ها از روی نوشته نمی توان تشخیص داد که نویسنده کدام بخش جمله را مورد سوال قرار داده است . مثلا در فارسی:
آیا علی با تاکسی به خانه رفت؟
در جمله فوق صرفا از نوشته نمیتوان تشخیص داد که منظور نویسنده کدام بخش جمله است آیا علی بودن را پرسیده یا با تاکسی رفتن مورد سوال است و یا …
اما در زبان ترکی پسوند سوالی بعد از هر کلمه ای که بیاید آن کلمه یا بخش از کلمه مورد سوال قرار گرفته است.مثلا در جمله فوق میتوان نوشت:
Ali taksiyle eve gitti.
علی با تاکسی به خانه رفت.
جمله فوق خبری است اما اگر بخواهیم شخص (علی ) را مورد سوال قرار دهیم پسوند سوالی را ( با توجه به آخرین حرف صدادار کلمه) بعد از کلمه علی می آوریم.
Ali mi taksiyle eve gitti?
اگر با تاکسی رفتنش را بپرسیم بعد از تاکسی پسوند سوالی را می آوریم:
Ali taksiyle mi eve gitti?
اگر به خانه رفتنش را بخواهیم بپرسیم بشکل زیر خواهد شد:
Ali taksiyle eve mi gitti?
اما اگر رفتنش را بخواهیم بپرسیم میشود:
Ali taksiyle eve gitti mi?
نکته 1:
پسوند سوالی در بین تمام پسوند های ترکی تنها پسوندی است که به کلمه قبلی نمی چسبد و جدا نوشته می شود.
نکته2:
بعضا از این پسوند جهت تاکید در جمله نیز استفاده میشود. مانند:
Sevgilim güzel mi güzel , zengin mi zengin
نکته3:
هر سوالی که با پسوندهای سوالی پرسیده شوند حتما با evet( بله) و یا hayır ( خیر ) پاسخ داده میشوند.
Bu ev büyük mü?
Evet , büyük.
Hayır büyük değil.
همانطوری که میدانید ترکی زبان پسوندی است یعنی پیشوند و میان وند در این زبان استفاده نمی شود. در استفاده از پسوند ها یادگیری حروف صدادار و حروف بی صدا بسیار مهم است.
اولین پسوندی که با هم یاد خواهیم گرفت پسوند جمع بستن هست (lar/ler ).
با توجه به آخرین حرف صدادار کلمه از ler / lar استفاده کرده و بدین صورت کلمات را جمع میبندیم:
اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای kalın باشد از lar و اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای ince باشد از ler استفاده میکنیم.
به مثال های زیر توجه کنید:
kitaplar kalemler sınıflar kuşla öğrenciler masalar
البته چند استثنا هم در این مورد وجود دارد که مربوط به کلماتی است که از سایر زبان ها وارد ترکی شده اند . مانند:
Saatler harfler kalpler festivaller
موارد دیگر کاربرد پسوند جمع:
Yarın Ahmetlere gideceğiz. فردا پیش احمد اینا خواهیم رفت
Bu millet nice Fatih’ler, Kemal’ler yetiştirecektir.
این ملت چه (چندین) فاتح ها و کمال ها پرورش خواهد داد.
Türkler Yunanlar Adanalılar İranlılar
Müdür Bey döndüler mi?
آقای مدیر برگشتند؟
خیابان Cadde | بخش اول – ملاقات کردن : |
چپ/راست Sol/Sağ | سلام Merhaba |
راست،مستقیم،درست doğru | صبح بخیر،روز بخیر Günaydın |
اینجا/آنجا/آنجا Burada/Şurada/Orada | روز بخیر İyİ Güngler |
نزدیک/دور Yakın/Uzak | عصر بخیر İyi Akşamlar |
نقشه Harita | شب بخیر İyi geceler |
بلیط Bilet | خداحافظ Güle Güle |
هواپیما Uçak | خداحافظ Allaha ısmarladık |
فرودگاه Hava alanı | اسمتان چیست؟ Adınız ne? |
قطار Tren | اسم من … . Adım… |
کشتی Gemi | حال شما چطوره؟ Nasılsınız? |
اتوبوس Otobüs | من خوبم،متشکرم İyiyim , teşekkür ederim. |
ماشین Araba | بخش دوم – مرا ببخشید: |
بخش هشتم – روزهای هفته : | ببخشید Affedersiniz , Pardon |
روز/هر هفته Gün/hergün | بله/خیر Evet/Hayır |
امروز Bugün | لطفا Lütfen |
فردا Yarın | بفرمایید Buyurun(uz) |
دیروز Dün | ممنون Teşekkürler , Sağ ol , Mersi |
هفته Hafta | قابل نداشت Bir şey değil , Rica ederim |
دوشنبه Pazartesi | دوست Arkadaş |
سه شنبه Salı | چه؟چی؟ Ne? |
چهارشنبه Çarşamba | چطور؟ nasıl? |
پنج شنبه Parşembe | چه کسی؟ Kim? |
جمعه Cuma | بخش سوم – چرا؟چه موقع؟کدام؟ : |
شنبه Cumartesi | چرا؟ Neden? / Niçin? |
یکشنبه Pazar | چه موقع؟ Ne zaman? |
بخش نهم – ماه های سال : | کدام یک؟ Hangisi? |
ماه Ay | این چیه؟ Bu ne? |
سال Yıl | چه تعداد؟(قابل شمارش و غیر قابل شمارش) Kaç tane? |
ژانویه Ocak | به چه معناست؟چه مفهومی دارد؟ Ne demek? |
فوریه Şubat | …. را به من بده. Bana verin. |
مارس Mart | … می خواهم. … istiyorum. |
آوریل Nisan | این/این را Bu/ Bunu |
می Mayıs | آن/آن را Şu/Şunu |
ژوئن Haziran | آن/آن را O/Onu |
ژوئیه Temmuz | بخش چهارم – جدید و قدیم،سرد و داغ : |
آگوست Ağustos | داغ/سرد Sıcak/Soğuk |
سپتامبر Eylül | کوچک/بزرگ Büyük/Küçük |
اکتبر Ekim | جدید،قدیمی Yeni/Eski |
نوامبر Kasım | باز/بسته Açık/Kapalı |
دسامبر Aralık | …. نیست. … Değil |
بخش دهم – اعداد : | وجود دارد/وجود ندارد Var/Yok |
صفر Sıfır | و/یا Ve/Veya |
یک چهارم Çeyrek | خوب/بد İyi/Kötü |
یک دوم،نیم Yarım/buçuk | زیبا/زشت Güzel/Çirkin |
یک Bir | بخش پنجم – کجا؟ |
دو İki | … کجاست؟ … Nerede? |
سه Üç | ایستگاه Gar/İstasyon |
چهار Dört | ایستگاه اتوبوس/پایانه اتوبوس رانی Otogar |
پنج Beş | یک هتل ارزان Ucuz bir otel |
شش Altı | توالت Tuvalet |
هفت Yedi | رستوران Restoran/Lokanta |
هشت Sekiz | اداره پست Pastane/PTT |
نه Dokuz | اتاق Oda |
ده On | دوش حمام Duş |
یازده On bir | حمام Banyo |
دوازده On iki | بخش ششم – حمام : |
سیزده On üç | حمام های ترکی Hamam |
بیست yirmi | صابون Sabun |
سی Otuz | دستمال توالت Tuvalet Kağıdı |
چهل Kırk | آب داغ Sıcak Su |
پنجاه Elli | توشه،بار مسافر Bagaj |
شصت altmış | تمیز Temiz |
هفتاد Yetmiş | لباسشویی،رخت شویی Çamaşır |
هشتاد Seksen | پول Para |
نود Doksan | آب Su |
صد Yüz | چای Çay |
دویست İki yüz | بخش هفتم – مکان ها: |
هزار Bin | کوچه Sokak |
دو هزار İki bin | |
ده هزار On bin | |
یک میلیون Milyon | |
یک میلیارد Milyar |